Δημητριακά, Σιτηρά - Προβλήματα ορολογίας

[Θανάσης Αποστόλου]

Συνοπτικά: η βασική μου ένσταση είναι στον όρο “σιτηρά”, τα οποία προτιμώ να τα λέω “αμυλούχα δημητριακά”. Παρακάτω ακολουθεί πιο λεπτομερής ανάλυση.


Μελετώντας αυτόν τον καιρό εντατικά τα δημητριακά, διαπίστωσα κάποια προβλήματα με την επικρατούσα ορολογία, τα οποία μοιράζομαι, μπας και κάποιος γνώστης του θέματος έχει να προτείνει κάποιο καλύτερο σκεπτικό.


Δημητριακά: ένα πρόβλημα ορολογίας

Επικρατούσα Ορολογία και σχόλιά μου:

ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ = όλοι οι σπόροι με τους οποίους τρέφεται η ανθρωπότητα. Κανένα πρόβλημα ως εδώ. Χωρίζονται σε 3 μεγάλες κατηγορίες:
Τα σιτηρά περιλαμβάνουν το ρύζι, τη βρώμη, το καλαμπόκι, το κεχρί και το σιτάρι με όλα τα συγγενικά του είδη, κριθάρι, ντίνκελ, καμούτ, όλυρα, σίκαλη, κλπ.
Σχόλιο: Η ονομασία “σιτηρά” είναι παραπλανητική και προβληματική. Θα έπρεπε να εννοεί μόνο τα πολλά είδη σίτων. Τι δουλειά έχει το καλαμπόκι και το ρύζι εδώ μέσα;
Τα οσπριοειδή είναι τα γνωστά μας όσπρια. Εδώ ανήκουν τα ρεβίθια, η φακή, τα φασόλια, η σόγια κ.α. Κανένα πρόβλημα με την ορολογία, θα τα λέμε όσπρια, ή καμιά φορά και “πρωτεϊνούχους σπόρους”, αφού είναι οι σπόροι με το υψηλότερο ποσοστό πρωτεΐνης.
Τα ελαιώδη δημητριακά, είναι οι λιπαροί σπόροι, όπως ο ηλιόσπορος, η σόγια. Κανένα πρόβλημα κι εδώ. Μερικές φορές τα ελαιώδη δημητριακά θα τα λέμε πιο απλά, λιπαρούς σπόρους. Έχω μόνο μία μικρή ένσταση για τη σόγια, που κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να ενταχθεί στα όσπρια.
* οι ξηροί καρποί, όπως τα αμύγδαλα, τα καρύδια, τα φουντούκια κλπ, που είναι πλούσιοι σε λίπος και πρωτεΐνη, και αποτελούν μία καταπληκτική τροφή, αν και είναι σπόροι, δεν είναι δημητριακά, είναι άλλη, ξεχωριστή κατηγορία.

Ορολογία που προτιμώ

Αυτά που (κακώς) ονομάζονται σιτηρά θα τα λέω συνήθως αμυλούχα δημητριακά ή αμυλούχους σπόρους. Στα αγγλικά θα τα δείτε με το όνομα grains. Δηλαδή..
Αμυλούχα δημητριακά ή αμυλούχοι σπόροι = αυτό που (κακώς) έχει επικρατήσει να ονομάζεται “σιτηρά".
Σιτηρά = Έτσι θα έπρεπε κατά τη γνώμη μου να ονομάζονται τα είδη του σίτου, δηλαδή το υποσύνολο των αμυλούχων σπόρων που περιλαμβάνει το σιτάρι και τα συγγενικά του είδη (κριθάρι, σίκαλη, όλυρα, πρωτοσίταρο, κλπ).1 Όχι το ρύζι, το κεχρί, το καλαμπόκι! Αυτοί οι σπόροι ανήκουν στους αμυλούχους.
Πρωτεϊνούχοι σπόροι, ή όσπρια, ή οσπριοειδή = το ίδιο με την επικρατούσα ορολογία.
Ελαιώδη δημητριακά ή Λιπαροί σπόροι = το ίδιο με την επικρατούσα ορολογία, αλλά η ένστασή μου είναι ότι δε θα πρεπε να συμπεριλαμβάνεται η σόγια, η οποία κακώς έχει καταταχθεί και στους ελαιώδεις σπόρους, επειδή έχει και λίγο λάδι. Και το καλαμπόκι και άλλοι σπόροι έχουν έλαιο, τι μ' αυτό; Η σόγια θα έπρεπε να ανήκει στα όσπρια, αφού αυτό είναι, όσπριο, μάλιστα ιδιαιτέρως πρωτεϊνούχο.

Λίγα σχόλια για τα Προβλήματα της επικρατούσας ορολογίας

Ένα σοβαρό πρόβλημα της ορολογίας μας είναι ότι τα “σιτηρά" πήραν το όνομά τους από το σιτάρι, πράγμα που “αδικεί” τα άλλα μέλη της ομάδας, όπως το ρύζι και το καλαμπόκι. Πχ. το ίδιο στρεβλό θα ήταν να λέγονται “καλαμποκοειδή" παίρνοντας το όνομα από το καλαμπόκι. Πολλές φορές εκνευρίστηκα μελετώντας και γράφοντας για “σιτηρά", ώσπου κάποια στιγμή ξαναθυμόμουν ότι στην κατηγορία συμπεριλαμβάνονται και άσχετοι με το σιτάρι σπόροι, όπως το ρύζι, το καλαμπόκι, το κεχρί, κλπ.

Στο ίντερνετ έχω δει αρκετές σελίδες να βρίσκονται σε σύγχυση και να μπερδεύουν έννοιες και όρους, εξαιτίας αυτής της κακής ορολογίας που έχει επικρατήσει. Παρά το μπέρδεμα, δεν έχω δει κανέναν να βάζει σε τάξη την κατάσταση επισημαίνοντας τις αδυναμίες της επικρατούσας ελληνικής ορολογίας, όπως κάνω εγώ τώρα.

Αντί για τον όρο “σιτηρά" λοιπόν, η καταλληλότερη λέξη (και ταυτόχρονα περιγραφή) θα ήταν κατά τη γνώμη μου το"αμυλούχα δημητριακά". Η λέξη “σιτηρά" πιστεύω θα έπρεπε να ονομάζει μία κατηγορία, υποσύνολο των αμυλούχων δημητριακών, που περιλαμβάνει το σιτάρι, το κριθάρι, τη σίκαλη και τους άμεσους συγγενείς τους, που αριθμούν σε πολλές χιλιάδες και έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την περισσότερη ή λιγότερη γλουτένη.
Το βιβλίο αυτό δεν είναι εγκυκλοπαίδεια ούτε επιστημονικό εγχειρίδιο για να ξεκαθαρίσει τα προβλήματα της ορολογίας ή να αναλάβει εκστρατεία διόρθωσης των προχειροτήτων που παρατηρούνται στο Ελληνικό ίντερνετ. Απλώς εκφράζω κάποιους προβληματισμούς και κάνω διευκρινήσεις για όρους που θα χρησιμοποιώ.
Αν κάποιος γνώστης του θέματος θα ήθελε να προτείνει ένα καλύτερο σκεπτικό από αυτό που εξέφρασα περί “προβλημάτων ορολογίας" με ενδιαφέρον θα το ακούσω.


Προβλήματα της αγγλικής ορολογίας

Και στα αγγλικά υπάρχουν επίσης προβλήματα αν και μικρότερα. Η ορολογία τους έχει ως εξής:
Seed = 1. γενικά κάθε σπόρος. 2. Οι λιπαροί σπόροι (κολοκυθόσπορος, ηλιόσπορος κλπ)
Cereals = Οι αμυλούχοι σπόροι, πχ. σιτάρια, καλαμπόκι, ρύζι κλπ. Αυτό που (κακώς) ονομάζουμε εδώ “σιτηρά”.
Grains = Δημητριακά, δηλαδή περιλαμβάνουν cereals και legumes (όσπρια).

Ένα προβληματάκι που διακρίνω στα αγγλικά είναι μία σύγχυση μεταξύ των όρων “grains", “seeds". Seed σημαίνει γενικά σπόρος, και ίσως κακώς χρησιμοποιείται ΚΑΙ ειδικά για ένα είδος σπόρων, τους λιπαρούς που περικλείονται από κέλυφος όπως πχ. ο ηλιόσπορος. Θα μπορούσε να υπάρχει μία ακόμα ξεχωριστή λέξη ειδικά για τους λιπαρούς σπόρους ή έστω να λέγονται “fatty seeds”.


© 2014 Θανάσης Αποστόλου